Ψέμα μου γλυκό μου ψέμα...

Ψέμα είναι μια πρόταση που λέγεται από κάποιον με σκοπό να πείσει το κοινό του ότι είναι αληθής, ενώ ο ίδιος συνειδητά γνωρίζει (ή πιστεύει) ότι η πρόταση είναι αναληθής. (Εάν ο ίδιος ο υποστηρικτής της πρότασης την πιστεύει για αληθή ενώ δεν είναι, έχουμε να κάνουμε με πλάνη και όχι με ψέμα)

Υποκατηγορίες του ψέματος

Στην καθημερινή ζωή η έννοια του ψέματος συνδέεται με την πρόθεση της εξαπάτησης. Ωστόσο αυτή είναι μόνο μια κατηγορία ψεμάτων. Δηλαδή, ένας άνθρωπος λέει ένα ψέμα όταν προσπαθεί να πείσει κάποιον ότι αυτό που λέει είναι αλήθεια ενώ ο ίδιος έχει αμφιβολίες προς την αλήθεια της πρότασης ή γνωρίζει όντως ότι είναι αναληθής. Μια πρόταση μπορεί να εξεταστεί ως προς την αλήθεια της και να αποδειχτεί ψευδής ή αληθής. Δεν είναι όμως απαραίτητο να αποδειχτεί κάτι ψευδές ώστε να χαρακτηριστεί ως ψέμα. Μια αληθινή πρόταση μπορεί τελικά να χαρακτηριστεί ψέμα όταν αυτός που την λέει έχει αμφιβολίες. Παράδειγμα: Όταν κάποιος λέει "Ο ουρανός είναι γαλάζιος", παρότι γνωρίζουμε τώρα ότι είναι γαλάζιος και μπορούμε να το εξηγήσουμε, όταν αυτός ο άνθρωπος αγνοεί ή έχει αμφιβολία ότι είναι γαλάζιος τότε αυτή η αντικειμενική αλήθεια τελικά μπορεί να χαρακτηριστεί ως ψέμα. 

Ακόμα και αν δεν έχει καμία αμφιβολία για κάποια πρόταση, η εξέταση της πρότασης και η αδυναμία να αποδειχτεί αληθής τότε καθιστούν την πρόταση ως ψέμα. Παράδειγμα: Όταν κάποιος λέει ότι έχει μέσα στο δωμάτιο του έναν αόρατο ροζ ελέφαντα που κανείς δεν μπορεί να αγγίξει, να νιώσει ή να αντιληφθεί με οποιονδήποτε τρόπο και είναι 100% σίγουρος ότι υπάρχει, επειδή αδυνατούμε με τα μέσα που διαθέτουμε να επαληθεύσουμε αυτή τη πρόταση τότε χαρακτηρίζεται ως ψέμα.

Μια ακόμα υποκατηγορία ψέματος εμφανίζεται όταν κάποιος εσκεμμένα δεν δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα με σκοπό ή την ελπίδα το κοινό του να πιστέψει αυτό που ο ίδιος θέλει. Παράδειγμα: Όταν ένας δημοσιογράφος ρωτάει έναν πολιτικό να διευκρινίσει κάποιες πτυχές σε ένα θέμα και ο πολιτικός εσκεμμένα αποφεύγει την απάντηση με σκοπό ο δημοσιογράφος να νομίζει ό,τι θέλει τότε η αρχική θέση του πολιτικού στο θέμα μπορεί να χαρακτηριστεί ψέμα.

Τα 'λευκά' ψέματα είναι μια υποκατηγορία που φαινομενικά δεν έχουν κανέναν αρνητικό αντίκτυπο. Είναι μικρά ψέματα που κάποιος μπορεί να πει, στη πλειοψηφία για να αποφύγει μια άβολη ή άχαρη κατάσταση. Παράδειγμα: Όταν ένα παιδί δεν έχει φάει για μεσημέρι και η μητέρα του το ρωτάει αν έχει φάει και απαντάει "Ναι, έχω φάει" με σκοπό να βγει να παίξει. Τα λευκά ψέματα στην πραγματικότητα απέχουν πολύ λίγο από τα ψέματα. Η γνώση ότι κάποιος λέει τέτοιου είδους ψέματα τελικά δημιουργεί την ίδια έλλειψη εμπιστοσύνης από το κοινωνικό σύνολο.

Στο μικρό δοκίμιο On Bullshit o Χάρυ Φράνκφουρτ διαφοροποιεί την έννοια του ψέματος από αυτή του bullshitting, ελληνιστί 'μαλακίες'. Σύμφωνα με τον Χάρυ Φράνκφουρτ λοιπόν, όποιος λέει ψέματα έχει στο μυαλό του πάντα την έννοια της αλήθειας. Αντιθέτως ο bullshitter δεν ενδιαφέρεται καθόλου για την αλήθεια και μπορεί να πει κάποια πρόταση μόνο και μόνο για να δώσει μια εντύπωση της πραγματικότητας - μπορεί να είναι αληθής ή ψευδής βέβαια. Παράδειγμα: Όταν κάποιος, έπειτα από πίεση σε ένα θέμα που δεν τον ενδιαφέρει καθόλου και δεν πρόκειται να ασχοληθεί, λέει μια άποψη για ένα θέμα μόνο για να ευχαριστήσει τον συνομιλητή του ώστε να σταματήσει να τον πιέζει.

Psychology university of New York

Κανόνας #1: Προσέξτε σε ποιον λέτε ψέματα
Το ψέμα που απευθύνεται σε κάποιον που σας ξέρει πολύ καλά –στον/ στην καλύτερό σας φίλο-η, στον επί δεκαετίας σύντροφό σας, στους γονείς σας– είναι δύσκολο να γίνει πειστικό, για δύο βασικούς λόγους. Πρώτον, γιατί κάποιος που σας γνωρίζει καλά μπορεί να διακρίνει ακόμη και την παραμικρή αλλαγή στη συμπεριφορά ή στη γλώσσα του σώματός σας. Για παράδειγμα, όταν λέμε ψέματα συνήθως προσπαθούμε να αποφύγουμε τα κλασικά σημάδια που προδίδουν τους ψεύτες: κοιτάμε το συνομιλητή μας στα μάτια, δε μιλάμε ασυνήθιστα γρήγορα, δεν ξεροβήχουμε. Αν ο «αποδέκτης» του ψέματός σας ξέρει, π.χ., ότι δε συνηθίζετε να τον κοιτάτε στα μάτια όταν μιλάτε, θα παρατηρήσει αμέσως την παρέκκλιση από τη συνήθη συμπεριφορά σας.

Ο δεύτερος λόγος είναι πως προσπαθώντας να πείτε ψέματα σε κάποιον για τον οποίο νοιάζεστε, έχετε πολύ περισσότερες πιθανότητες να νιώσετε ενοχές, να αρχίσετε την ώρα που μιλάτε να σκέφτεστε τις συνέπειες της αποκάλυψης του ψέματός σας και το πόσο δε θέλετε να στεναχωρήσετε κάποιον που αγαπάτε και να προσπαθήσετε, υποσυνείδητα, να προδώσετε τον εαυτό σας. Το φαινόμενο είναι γνωστό ως «μεταμέλεια του ψεύτη» και θεωρείται εξαιρετικά σύνηθες.

Αν πρέπει οπωσδήποτε να πείτε ψέματα σε κοντινό σας πρόσωπο, οι λύσεις είναι οι εξής: είτε δοκιμάζετε να το κάνετε από το τηλέφωνο, οπότε η απουσία της φυσικής παρουσίας σας δημιουργεί –αποδεδειγμένα– λιγότερες ενοχές και η έλλειψη οπτικής επαφής κάνει τις παρεκκλίσεις από τη συνήθη συμπεριφορά σας πολύ λιγότερο εμφανείς, είτε «αναθέτετε» τη βρώμικη δουλειά σε κάποιον κοινό γνωστό, ο οποίος δε σας ξέρει καλά και τον οποίο δεν αγαπάτε ιδιαίτερα, λέγοντας το ψέμα σε εκείνον και αφήνοντάς τον να το μεταφέρει.

Κανόνας #2: Εξασκηθείτε
Σκεφθείτε το ψέμα σας καλά. Με κάθε λεπτομέρεια. Σκεφτείτε και όλες τις πιθανές ερωτήσεις. Και απαντήστε τις. Αν, για παράδειγμα, σκέφτεστε να πείτε στο αφεντικό σας ότι έπαθε κάτι το αυτοκίνητο και αναγκαστήκατε να περιμένετε την Express στην Κηφισίας, γι’ αυτό αργήσατε, μη μείνετε στο «κάτι»: είναι πολύ πιθανό να ερωτηθείτε, έστω από απλό ενδιαφέρον, ποιο ήταν το πρόβλημα, τι έφταιγε, πόσο θα κοστίσει η επισκευή και πότε θα είναι έτοιμο. Είναι βασικό να έχετε έτοιμες τις απαντήσεις σε αυτές τις προφανείς ερωτήσεις. Εξίσου βασικό είναι να έχετε έτοιμες τις απαντήσεις και σε λιγότερο προφανείς ερωτήσεις, όπως τι συνδρομή πληρώνετε στην Express –όχι γιατί ο συνομιλητής σας υποπτεύεται ότι του λέτε ψέματα, απλά γιατί «τώρα που το λέτε, σκεφτόταν να γραφτεί κι εκείνος».

Αφού σκεφτείτε όλες τις λεπτομέρειες, πείτε το ψέμα στον εαυτό σας. Προβάρετέ το. Επαναλάβετέ το, όπως οι ηθοποιοί που μαθαίνουν το ρόλο τους. Όχι μόνο για να έχετε έτοιμες τις απαντήσεις και να μην τραυλίζετε όταν έρθει εκείνη η ώρα, αλλά και γιατί όσο περισσότερες φορές το έχετε προβάρει τόσο πιο σίγουροι θα νιώθετε λέγοντάς το, και τόσο λιγότερες πιθανότητες θα έχετε να υποψιάζεται το συνομιλητή σας. Άλλωστε, συνηθίζοντας το ψέμα σας αποστασιοποιείστε από αυτό και αποφεύγετε το ενδεχόμενο να σας προδώσει η μεταμέλεια του ψεύτη που λέγαμε προηγουμένως.

Κανόνας #3: Δώστε λεπτομέρειες
Το αντεπιχείρημα εδώ θα έλεγε ότι δίνοντας λιγότερες πληροφορίες έχετε και λιγότερες πιθανότητες να προδοθείτε πέφτοντας σε αντιφάσεις ή κάνοντας λάθη που θα αποκαλύψουν στον άλλο το ψέμα σας. Γεγονός, όμως, είναι ότι όλοι μας έχουμε την τάση να πιστεύουμε ευκολότερα μια ολοκληρωμένη ιστορία απ’ ότι μια μονολεκτική απάντηση η οποία, από μόνη της, κινεί υποψίες. Δε μας πιστεύετε; Σκεφτείτε την ακόλουθη περίπτωση: ρωτάτε τον/ την σύντροφό σας πού ήταν χθες το απόγευμα. Ποια απάντηση θα πιστεύατε ευκολότερα: α. «Έξω. Με φίλους.» ή β. «Βρεθήκαμε με το Χρήστο και το Γιώργο (ή την Άννα και τη Στέλλα, αντίστοιχα) γύρω στις 7 για καφέ και μετά πήγαμε σινεμά, στο Ου φονεύσεις»;

Σκεφτείτε τον τρόπο με τον οποίο θα διηγούσασταν την ημέρα σας σε κάποιον, χωρίς να έχετε σκοπό να πείτε ψέματα ή να κρύψετε στοιχεία. Δε θα συμπεριλαμβάνατε πληροφορίες λίγο άσχετες με το θέμα, τύπου «είδα και το trailer για το Wall-e, καλό φαίνεται, να πάμε να το δούμε»; Αυτό ακριβώς είναι το ζητούμενο εδώ: να κάνετε την ιστορία σας να φανεί αληθινή, λέγοντάς την όπως αν είχε όντως συμβεί, με λεπτομέρειες που να μοιάζουν αυθόρμητες –οι οποίες βέβαια δε θα είναι, αφού θα τις έχετε προβάρει, μην ξεχνιόμαστε– και σχόλια που να μοιάζουν ότι προέκυψαν εν τη ρύμη του λόγου.

 Εδώ χρειάζεται προσοχή να μην πέσετε στην παλιά, γνωστή παγίδα των ψευτών: αν για κάποιο λόγο χρειαστεί να διηγηθείτε δεύτερη φορά την ιστορία σας –σας ρωτήσει κάποιος άλλος ενώ είναι μπροστά ο αρχικός συνομιλητής σας ή κινήσετε υποψίες και καλείστε να… ξανακαταθέσετε– θα την ανασκευάσετε λίγο, λέγοντας τα ίδια πράγματα με άλλα λόγια, ή και με νέες, ακόμα πιο ασήμαντες λεπτομέρειες, έτσι ώστε να μη φανεί ότι έχετε κάνει πρόβες κι έχετε αποστηθίσει τα λόγια σας σαν καλός ηθοποιός. Περιττό να προσθέσουμε ότι οι άνθρωποι που θα συμπρωταγωνιστούν στο σενάριό σας –ο «Χρήστος και ο Γιώργος» ή «η Άννα και η Στέλλα» στο προηγούμενο παράδειγμα– πρέπει να το γνωρίζουν εκ των προτέρων και να μπορούν ανά πάσα στιγμή να το επιβεβαιώσουν.

Κανόνας #4: Πιστέψτε το ψέμα σας
Σαφώς αυτό είναι το δυσκολότερο, αλλά και το αποτελεσματικότερο, βήμα. Αν καταφέρετε να πείσετε τον εαυτό σας ότι αυτό που λέτε δεν είναι ψέμα, η συμπεριφορά σας θα είναι εντελώς φυσική και το ψέμα, εχμ… η υποκειμενική αλήθεια σας απόλυτα πειστική. Για παράδειγμα, ο/ η σύντροφός σας ρωτά αν τον/ την έχετε απατήσει ποτέ. Εσείς έχετε φιλήσει έναν τουρίστα, ή μία τουρίστρια, εκείνο το πρώτο καλοκαίρι που κάνατε χωριστά διακοπές, αλλά δεν προχωρήσατε παραπέρα και δε θεωρείτε ότι το φιλί συνιστά απιστία. Θα πείτε «όχι» και θα το πιστεύετε. Αυτό ακριβώς είναι το θέμα.

Αντίστοιχα «ελαφρυντικά» μπορείτε να βρείτε για τον εαυτό σας σε κάθε διαφορετική περίπτωση. Αν, ας πούμε, ο μελλοντικός σας εργοδότης σας ρωτά κατά τη διάρκεια της συνέντευξης αν έχετε απολυθεί ποτέ από δουλειά κι εσείς έχετε έρθει σε ρήξη με το προηγούμενο αφεντικό σας που οδήγησε στο λογιστήριο για την αποζημίωση, αλλά θεωρείτε ότι απλά σας πρόλαβε την ώρα που πηγαίνατε στο γραφείο του να υποβάλλετε παραίτηση για λόγους ευθιξίας, μπορείτε κάλλιστα να πείτε ότι δεν έχετε απολυθεί ποτέ –και να το πιστεύετε.

Πώς επέμενε ο Bill Clinton ότι δεν είχε σεξουαλικές επαφές με τη Monica Lewinsky, καθότι η σεξουαλική πράξη προϋποθέτει ευχαρίστηση και από τις δύο πλευρές, και άρα το στοματικό σεξ δε συνιστά σεξουαλική επαφή; Έτσι.

Τι κάνεις όταν ανακαλύψεις πως άνθρωποι που εκτιμάς σου λένε ψέματα, ή κρύβουν πράγματα (ισοδύναμο πολλές φορές με το ψέμα);

Πληγώνεσαι, αναρωτιέσαι, προβληματίζεσαι...

Γιατί λέμε ψέματα;


Για να νιώσουμε καλύτερα;


Γιατί έχουμε ενοχές;


Για να κρυφτούμε; (από τον εαυτό μας καμιά φορά)


Το ψέμα όμως είναι ένας φαύλος κύκλος... Το ένα ψέμα θα φέρει και άλλο... κι άλλο... κι άλλο... ώσπου κάποια στιγμή στον τέλειο κόσμο του ψέματος θα επέλθει μια ρωγμή. Από ένα σφάλμα συμπεριφοράς, ένα τυχαίο συμβάν, μια στιγμή αδυναμίας... Η πίεση της αλήθειας θα τη μεγαλώσει όπως κάνει η πίεση του νερού με τη ρωγμή ενός φράγματος... Το φράγμα του ψέματος θα καταρρεύσει και το ορμητικό ποτάμι της αλήθειας θα σαρώσει τα πάντα στο πέρασμά του...

Τα καλά κρυμμένα μυστικά θα αποκαλυφθούν, άνθρωποι θα πληγωθούν η ζωή του ατόμου που ζει στο ψέμα διαλύεται...



Yπάρχει κάτι πιο εύκολο να διαχειριστούμε από το ψέμα αγαπητοί μου αναγνώστες...

Η ΑΛΗΘΕΙΑ!
Κι ας φαντάζει πολλές φορές πιο δύσκολο...

 Πηγες : in2life
Dr. George Failes. Cornell University
Dr. Irma Tomsen . American Psychological Society